Οι αρχές της Μείωσης (Reduce), Επαναχρησιμοποίησης (Reuse) και Ανακύκλωσης (Recycle), γνωστές και ως «RRR», αποτελούν μαζί με την ανάκτηση ενέργειας και την τελική διάθεση (απόρριψη), τα πέντε βήματα στην ιεραρχία διαχείρισης των απορριμμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα πέντε αυτά βήματα ιεραρχούνται με βάση κλίμακα προτίμησης ως προς τον τρόπο διαχείρισης των απορριμμάτων όπως φαίνεται στην πυραμίδα πιο κάτω:
Όσο πιο κοντά στην πάνω ακμή της πυραμίδας βρίσκεται ένας τρόπος διαχείρισης απορριμμάτων τόσο πιο επιθυμητός είναι. Επομένως, σύμφωνα με την ιεράρχηση, περισσότερο επιθυμητές δράσεις είναι η μείωση, η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση και προηγούνται σαφώς της ανάκτησης ενέργειας και της απόρριψης. Παράλληλα, η πρακτική υιοθέτηση της ιεραρχίας, υποδηλώνει ότι μέσω της πρόληψης και της επαναχρησιμοποίησης προϊόντων, όλο και περισσότερα απορρίμματα θα είναι διαθέσιμα για να οδηγηθούν στα επόμενα στάδια διαχείρισης. Δηλαδή, όσο περισσότερο μειώνουμε τα απορρίμματα που παράγουμε τόσα λιγότερα απορρίμματα οδηγούνται τελικά προς ανακύκλωση, ανάκτηση ενέργειας ή τελική διάθεση.
Μείωση
Είναι λοιπόν σαφές ότι η βέλτιστη και πιο οικονομική επιλογή μεταξύ των μεθόδων διαχείρισης απορριμμάτων είναι η «πρόληψη» και «μείωση» των παραγόμενων αποβλήτων. Το καλύτερο απόβλητο είναι αυτό που δεν παράχθηκε ποτέ. Η προσπάθεια για μείωση στην παραγωγή των αποβλήτων επηρεάζει όλο και πιο έντονα τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και επομένως και των κρατών-μελών για τη διαχείριση των απορριμμάτων. Βασικοί τρόποι μείωσης της παραγωγής των αποβλήτων είναι ο οικολογικός σχεδιασμός των προϊόντων και η εκπαίδευση των καταναλωτών για πιο υπεύθυνη καταναλωτική δράση. Υπεύθυνη καταναλωτική δράση σημαίνει να αγοράζουμε πιο έξυπνα μόνο τα προϊόντα που χρειαζόμαστε, και να επιλέγουμε πιο ανθεκτικά προϊόντα ή προϊόντα που έχουν δημιουργηθεί από ανακυκλώσιμα υλικά ή που ανακυκλώνονται πιο εύκολα ή που διαθέτουν λιγότερη συσκευασία.
Επαναχρησιμοποίηση
Με το όρο «επαναχρησιμοποίηση» εννοούμε τη χρήση ενός υλικού ή αντικειμένου ξανά, είτε για τον αρχικό σκοπό, ή για παρόμοιο σκοπό για τον οποίο έχει δημιουργηθεί, χωρίς να αλλοιώνεται σημαντικά η φυσική μορφή του υλικού, ή του αντικειμένου. Με την επαναχρησιμοποίηση καταναλώνουμε λιγότερους πόρους σε σχέση με την ανακύκλωση και για αυτό η επαναχρησιμοποίηση ως λύση για τη διαχείριση των απορριμμάτων προτιμείται από την ανακύκλωση. Παραδείγματα επαναχρησιμοποίησης είναι η χρήση μιας τσάντας, ή ενός βάζου περισσότερες από μια φορές, η επισκευή ηλεκτρονικού εξοπλισμού και η επιδιόρθωση ρούχων, παπουτσιών και επίπλων.
Ανακύκλωση
Με την «ανακύκλωση» τα απόβλητα χρησιμοποιούνται ως πρώτη ύλη για τη δημιουργία νέων προϊόντων, με αποτέλεσμα να εξοικονομούμε πρώτες ύλες και ενέργεια σε σχέση με τη δημιουργία εκ νέου των ίδιων ή παρόμοιων προϊόντων. Είναι δηλαδή η μετατροπή των προϊόντων σε δευτερογενείς πρώτες ύλες οι οποίες αξιοποιούνται στην παραγωγή νέων προϊόντων αποφεύγοντας την σπατάλη πρωτογενών πρώτων υλών.
Παραδοσιακά τα απόβλητα θεωρούνταν ως πηγή ρύπανσης και ο κύριος τρόπος διάθεσής τους ήταν η απόρριψη. Η οικονομία λειτουργούσε και σε πολλές χώρες λειτουργεί ακόμα σύμφωνα με το μοντέλο «παίρνω – φτιάχνω – καταναλώνω – απορρίπτω», το οποίο είναι ένα γραμμικό μοντέλο όπου κάθε προϊόν φτάνει αναπόφευκτα αργά ή γρήγορα στο τέλος της ωφέλιμης ζωής του. Για την κατασκευή τροφίμων και καταναλωτικών αγαθών για παράδειγμα, χρησιμοποιούνται πολύτιμα υλικά, τα οποία με το συγκεκριμένο μοντέλο απορρίπτονται μόλις τα προϊόντα στα οποία περιέχονται καταναλωθούν. Το οικονομικό αυτό μοντέλο στηρίζεται κυρίως στην εξόρυξη πόρων με συνέπεια την υπερεκμετάλλευση τους και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
Η μετάβαση επομένως σε μια κυκλική οικονομία με στόχο την επίτευξη μιας αειφόρου ανάπτυξης είναι πιο αναγκαία από ποτέ. Βασικό κλειδί της κυκλικής οικονομίας είναι η θεώρηση των αποβλήτων ως πόρων και όχι πλέον ως αποβλήτων. Ό,τι προηγουμένως θεωρούνταν «απόβλητο», αποτελεί πηγή για δευτερογενή πρώτη ύλη. Η έννοια της κυκλικής οικονομίας στηρίζεται στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα φυσικά οικοσυστήματα, στα οποία δεν υπάρχουν απόβλητα καθώς ότι φτάνει στο τέλος του κύκλου ζωής του, αποτελεί κάποιας μορφής πρώτη ύλη για κάποιον άλλο οργανισμό, ή διεργασία.
Με ανάλογο τρόπο, σε μια τέτοιου είδους οικονομία τα προϊόντα σχεδιάζονται έτσι ώστε να εντάσσονται σε κύκλους υλικών, ώστε η προστιθέμενη αξία τους να διατηρείται όσο το δυνατόν περισσότερο και τα υπολειμματικά απόβλητα να πλησιάζουν το μηδέν. Επομένως, βασικοί στόχοι αυτής της νέας θεώρησης είναι ο περιορισμός της απόρριψης υλικών (ταφής) με την ταυτόχρονη ώθηση της μείωσης, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης των προϊόντων στο τέλος της ζωής τους. Η επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων προϋποθέτει ενέργειες όπως:
- Η τόνωση της καινοτομίας στον τομέα της ανακύκλωσης
- Η παροχή κινήτρων για καλύτερο σχεδιασμό προϊόντων
- Η δημιουργία αγορών για τις δευτερογενείς πρώτες ύλες
- Η δημιουργία δικτύων συλλογής και διαχείρισης των προϊόντων στο τέλος της ζωής τους
- Η ενθάρρυνση της προτίμησης σε προϊόντα κατασκευασμένα μερικώς ή συνολικά από δευτερογενείς πρώτες ύλες
- Η αλλαγή συμπεριφοράς των καταναλωτών και ειδικά στον τρόπο που αγοράζουν και στον τρόπο που διευθετούν την τύχη των προϊόντων στο τέλος του κύκλου ζωής τους.
